Thursday, August 3, 2023

TECHNOLOGY EFFECT!

 Dr. Vra Pachuau, Kanan

 Smartphone lo chhuah kawng rawn su hawng turin Motorola Company Engineer thiam tak Martin Cooper a chuan kum 1973 khan cellphone a hmuchhuak a. April thla khan khawvela cellular phone kaltlang a inbiakna hmasaber neih tan a ni a. Cellular Phone atangin Motorola vek chuan kum 1984 ah chuan Portable Mobile phone an siam chhuak leh a, a hmingah DynaTAC 8000X an vuah a. A lianin a rik em em a. A rih em avangin a hming nickname ah  pawh “The Brick” a ti a. A man pawh $4000 man lai a ni. A battery pawhin ala daih reilo khawp mai, minute 30 tlawng ala ni.

 Kum 1992 a rawn inher chhuak a, IBM chuan Smartphone an siamchhuah thu a puang ta ut mai a. Mahse, mipuia hralhchhuah meuh turin chuan an la peih lo. Kum 2 a vei a, kum 1994 ah chuan Simon Personal Communicator (SPC) or IBM Simon chuan touchscreen te rawn vuahin awmze neiin khawvelah a chhawpchhuak ta a ni. He smartphone hmasaber hi $1100 a ni a. Mipui lei theih tura chhawpchhuah a nih atanga thla 6 chhung lekin 50,000 ngawt an hralh chhuak hman a.

 Kan tum ram kan thleng har lutuk palh ang, a tawi zawngin aw!

Kum 1997 ah thalaite hip zawngin Game khelh theihin an rawn siam a. Kum 2000 ah camera an an vuah tel tan a. Kum 2001 atangin internet hmang theiin an siam leh a. Kum 2007 January thla a neih Macworld Convention ah Steve Jobs chuan iPhone bul tannin First ever iPhone a rawn piang chho ta bawk a. Tuna kan hman tlang lawn tak em em “Android Phone” hi chu 2008 atangin HTC leh Google tangkawpin an Android 1.0 rawn siamin, an rawn develop chho ta a. Khawvel market ah tlar hma an rawn luah ta vung mai a. Vawiin thleng hian kan smartphone te chu ava changkang ta em! Khawvela smartphone hmangtu zat mithiamte chhut danah chuan kumin 2023 ah hian 6.9 Billion a ni a, khawvel mipui atangin 86.25% in smartphone kan hmang tihna a nih chu. Bawn rem rem tak a ni.

 Smartphone a hman tur social media platform hrang hrang mipui mamawh chhawpchhuah sakin kan awm a. Mizote zinga kan hmanlar zual Facebook, Whatapp leh Instagram te hi tlem sawi ang aw.

 Facebook hi tunlaiah chuan hrelo kan awm awm love. He platform hi Harvard University dropout Mark Zuckerberg leh a thiante Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz and Chris Hughes ten an inbiakna tur atan “FaceMash” tiin October ni 28, 2003 khan an hmang tan a,  February 4, 2004 ah Facebook tiin a hming an thlak zui a. Alo tangkai em avangin mipuiin kan hman theih turin 2006 khan khawvel tukverhah chhawpchhuahin a awm ta a.

Vawiin thleng hian tangkai takin kan hmang a. Politicianin campaign nan, Rawnbawltu in Pathian thusawi nan, Model in intihlar nan, sumdawngin in advertise nan, thlalak bo mei tur dah that nan, chanchin thar tarlan nan leh kawng hrang hrang atan kan hmang ta a. A tangkai zawnga hmang tan a that em em laiin, misual chetna kawng ka zaupui a ni bawk tih kan hriatloh ka duh love. Tin, Facebook hi mi pangai tak tak ten tangkai taka an hman lai hian, hming lem invuah a, mahni nihna tak tak pawh pho chhuak ngam lova, thilsual tih nana hman ching an awm a. Facebook ai thiante mi duk daklo ni a I hriatte chu unfriend a him tlangpui. A thalo zawnga hmangte avangin nupa tam tak an inthen phah a, uire tam tak an awm phah a, in bumna a leng vel ruai ruai a nih hi. Nang leh kei chuan tangkai taka hman i tum phawt mai ang aw!

 Whatsapp pawh hi ava tangkaiin kan va hmang nasa tehlul em! He platform hi kum 2009 khan Stanford Programmer ropui Brian Acton leh Ukranian atang America a pem lut San Jose State University a class kal thin Jan Koum a te thian dun chuan an tan chho va. Acton a rawt phurna hnuaiah Koum a hian bul atan a. A tirah chuan iPhone hmangtute tan chauh tiin kum 2009 kum tawp khan an chhawpchhuak a, a hnu reilote ah Android hmangtute tan pawh an rawn chhawpchhuak zui ta a. Paid application anga an kalpui avangin a hmangtu an tlahniam a, an market share a hniam zel a. Kum 2014 khan Facebook neitupa Mark Zuckerberg a chuan $ 19,00,00,00,000.00 ($19 Billion) in a leisak a. Chuti hnuah chuan nasa takin a re-model a. A thil tam tak a thuambelh a. Tangkai takin kan hmang a, tun hi kan thleng a.

            A tangkai dan chu kan hre vek mai. Tunlai phei chuan Whatsapp hmanglo chu kan bengvar lova. Kan thing deuh ta tlat mai. Kohhran thil tul pawimawh puannan, Khawtlang leh YMA information puannan, chhungkhat group, thian group, khawchhuak group, etc. etc. atam tawh lutuk. Kan whatsapp group siam a left ringawt te pawhin nasa takin min nghawng khawpin kawng tinrengah kan hmang tangkai ta. Mimal sumdawn nan leh commercial purpose hrang hrang atan Business Account pawh kan hmang, chutih rualin thil thalo tih theih maina platform atana hmang pawl an awm ve reng bawk a. Uirena sual bul tanna leh  chhungkaw buaina thlenna intanna a ni fo. Chuvangin, mi tangkailo leh an hnen atanga thu tha leh lawmawm ni lemlo i dawn thinna te chu Block hmak hi a him fo. Keipawh ka block nual. Kan hriat chian em em tur chu he social media hi tangkai taka hmang tur leh thil tha tih nan chauhva hmang turin keimahni kan pawimawh a. He social media hi kan in thunun tir tur a ni lova. Kan hun tha awmze nei lova min eihek sak tir kan phal tur a nilo. He app “the most popular messaging app in the world” an tih hial khawp a tangkai hi Pathian mithmuh a mawi leh tha in lo hmang ang che.

 Instagram hi tunlai chu a trending percentage a sang fu mai. Instagram tih hming a put hma hian ‘Burbn’ tiin an vuah a. Kum 2010 khan Standford University atanga zirchhuak Kevin Systrom an bul atan a. Burbn ti hi an hmang tangkai chhova. Chuan Stanford University zirchhuak ve tho Mike Krieger chu phungbawm ah sawm chhovin ke an pen dun ta a. Kum 2010 October 6 khan Apple App atana chhawpchhuah hmasak a ni a. iPhone hmangtute atana an chhawpchhuah ni khat ni ah hmangtu 25,000 an awm nghal pang a. Thla thum pawh a tlin hmain 1,000,000 (1 million) in an hmang hman a. Thang chak vet vet tak a ni. Mipui hman theiha chhawpchhuah a nih hnu thla 18 na April, 2012 ah Facebook neitupa Mark Zuckerberg a chuan $ 1,000,000,000 ($1 billion) in a leisak zui ta a. Kan hriat theuh angin Mark Zuckerberg a sumdawnna Meta Platforms Inc. huangchhungah Facebook, Whatsapp leh Instagram te chuan bu an khuar a. Khawvel an thunun ta mek a ni te pawh tih ila kan sawi sual awm love.

He app hi a thangduang em em a. “One of the biggest social media platforms in the world” an ti tawp mai a. He app hi mimal leh pawl ang te, sumdawn nan leh commercial purpose hrang hrang atan Business Account pawh kan hawng ta sup sup mai a. Chutih rualin thil thalo atana hmang pawl an awm ve reng bawk tih kan hmuh hmaih tur a nilo. Uirena sual bul tanna atan live leh video kan dah nasa a. Mimal in pholanna hluar ber pawh kan ti thei bawk ang. Kan hriat chian em em tur chu he app hi hi tangkai taka hmang tur leh thil tha tih nan chauhva hmang turin keimahni kan pawimawh ber a. He app hi kan in thunun tir tur a ni lova. Social media a in pholan chin tawk leh hmandan chintawk kan hriat loh chuan min ti chhe der thei bawk ani. Engpawh nise, kan hringnun hi Pathian mithmuh a mawi leh tha a nun kan tum tur a ni a. Pathian tanpuina in kan thei ngei bawk ang.

Heng kan sawi tak atangte a chhiartu duh tak ka chah duh che chu, social media hi kan tunlai nunah a bet tel tawh a. Hman ngei ngei a ngai chho zel dawn te pawhin a lang. Mahse, social media hi kan nihna dik tak lo deuhva kan lanna a ni fova. Kan pro pic/dp ai hian atakah kan chhe hret tih kan hre tlang vek ang hian kan nihna diktak chu a phenah a awm tih kan hriat a pawimawh. Kan thiltih that phochhuah nan kan hmanga, mahni kan in chawimawi vak vak a. Vanrama kan lawman tur leiah kan khum bur bur ta hlawm chu a ni hi. A biblical teh chiam lo. A chhan chu “In thil ṭha tihte mi hmuh atân, mihring mit hmuha ti lo tûrin fîmkhur rawh u; chuti lo chuan, in Pa vâna mi hnênah chuan lâwmman in nei lo vang.” tih kan Bible Matthaia 6:1 ah kan hmu tlat.  Tin, Birthday, Anniversary ah te hmangaihna ngahber leh duhsak ber ang in kan in lawmpui em em a, a tha vek e. Mahse, chutianga tite ai chuan hmaichhan ngeia lawmpui leh hriatpuitu che chu mi tak tak an ni zel tih lo hre nawn leh teh. Heng technology effect te hi keia ziah zawh vek sen a nilova. Chuvangin, nangmah ngei technology hmangtu khan ka sawikim senloh ‘Technology effect’ avanga i thil tawn atang khan lo in zirin, in veng chungin hma lo sawn zel ang che.