Sunday, November 12, 2023

KRAWS THU!

 

“Kraws thu chu boral mêkte tân chuan âtna a ni si a; keini chhandam mêkte tân erawh chuan Pathian thiltihtheihna a ni zâwk e.” I Korinth 1:18

             Boral mekte tana âtna, chhandam mêkte tana Pathian thiltihtheihna chu a fiah tawh sa teh reng nen, kan nuna awmze neia tam leh zuala rah a chhuah theih nan i han bihchiang dawn ang hmiang. 

            Kraws chu misual tawp, khawvelah dam ve tlaklo te hremna leh an tihhlumna (capital punishment) hmun a ni. Kraws a khai kan te chu ânchhe dawng an ni. Isua kraws a an khenbeh hma hian Rom lalramah misual tawrawt bikte hremna/tihhlumna (capital punishment) atana hman thin a ni. Mahse, Rom lalramah hian kraws lera khenbeh meuh tur chuan Rom khua leh tuite (Rome citizens) an hrem ve ngai lo. Kaisara (Tiberius Caesar Augustus) a lalna hnuaia Judai ram Governor Pilata (Marcus Pontius Pilate) a chuan kraws a khenbeh turin Isua chu a pe ta a. Rom sipaiten nasa takin an nghaisa a, a silhfen te an hlihsak vek a. Amah khenbehna tur kraws pu in ‘luruhhmun’ (Greek: Golgotha) lam an panpui a. Isua kraws putna kawng (Via Dolorosa) hi kawng chho 70% a ni a, a bak 30% vel hi zawl leh chhuk deuh a ni. (Source Isua kraws put kawng! : Rev. Chuauthuama) Chuti a nih chuan ringtu zinkawng nena hmeh bel theih turin Kraws kawng hi kawng ngil leh awlsam a ni lo tih kan hre thei bawk ang. Kalvari (Grk.-Golgothâ; Lat.-Calvariae) ah chuan ah an khengbet ta a ni. Chuta chinah chuan kraws chuan a nihna alo thlak ta a. Miten an thinhrik, misualte khenbehna hmun thing ânchhedawng kraws chu Pathian thiltihtheihna alo ni ta a ni. 

            Chu Pathian thiltihtheihna, a fapa Isua Krista meuh thihna chuan vawiin thlengin khawvelah awmze neiin mitin nunah thu ala sawi reng a. Mi sual berte nun a sawi danglama, mifel berte nun a chingral mek zel a nih hi. Kum sangtam ral hnuah pawh chu kraws chuan a hlutna leh a nihna ala hloh lova. Chu kraws a thisen chhuak chuan mi sang tam tak sual senlar anga sen tawh pawh vur aia varin a silfai thin hi a mak a ni. Nang leh kei pawh krawsa thisen chuan min tlengfaia, min tidama, min ti thianghlim a nih hi. A ropui ngawt mai! Lalpa chu fakin awm rawh se. 

Upa Sanglianthanga hla in mawi takin min chhawpchhuah saka-

    Anchhedawng thing Krista thihna chu,

    Ka thihnaah Lalpan min puan sak ta;

    Adama mihrinna chu hlip thla in,

    Krawsah ngei chuan min ti boral ta si.

             Kraws chu misual dum ber avarna a ni a. Kraws lera thi a nun hlantu Isua Krista thihna chuan kan nâ (pains) zawng zawngte phura, a thihpui tawh avangin, Isua Krista neitute chu natna laka fihlim/tihdam kan ni a. Kraws lera thi a nun hlantu Isua Krista thihna chuan kan sualna zawng zawngte phura, a thihpui tawh avangin, Isua Krista neitute chu Pathian mit hmuhah mifel kan lo ni ta a. Eden bawhchhiatna avanga mihringte a Pathian ânchhia zawng zawng kha, kraws lera thi a nun hlantu Isua Kristaah Pathian a lungawi tawh avangin Isua Krista neitute chu ânchhe lak atanga fihlim kan lo nita a. Eden bawhchhiatna avanga Pathian nena in mihran tawh, inzawmna nei thei tawh lo kha, kraws lera thi a nun hlantu Isua Krista ah Pathian a lungawi tawh avangin Isua Krista neitute chu Pathian nena nun inzawmna neiin, ‘Abba’ ka pa tiin kan mamawh tinreng kan thlen leh thei ta a. Eden bawhchhiatna avanga Pathian fa nihna hloh tawh, Pathian laka mihrang tawh kha, kraws lera Isua Krista tihnaah Pathian a lungawi tawh avangin, Isua Krista neitute chu Pathian fa a vuah kan lo ni leh ta a ni.

         Rev. Taisena hla hian fiah takin hlaah min lo puanchhuah saka-    

    Eden hunah Setana'n kan lallukhum min chhuh hnu kha,

    Tunah hian kan Lal Isuan a hneh a, min rawn pe leh ta.

    Lalpa chu fakin awm sela. Lalpan malsawm che rawh se.

Thursday, August 3, 2023

TECHNOLOGY EFFECT!

 Dr. Vra Pachuau, Kanan

 Smartphone lo chhuah kawng rawn su hawng turin Motorola Company Engineer thiam tak Martin Cooper a chuan kum 1973 khan cellphone a hmuchhuak a. April thla khan khawvela cellular phone kaltlang a inbiakna hmasaber neih tan a ni a. Cellular Phone atangin Motorola vek chuan kum 1984 ah chuan Portable Mobile phone an siam chhuak leh a, a hmingah DynaTAC 8000X an vuah a. A lianin a rik em em a. A rih em avangin a hming nickname ah  pawh “The Brick” a ti a. A man pawh $4000 man lai a ni. A battery pawhin ala daih reilo khawp mai, minute 30 tlawng ala ni.

 Kum 1992 a rawn inher chhuak a, IBM chuan Smartphone an siamchhuah thu a puang ta ut mai a. Mahse, mipuia hralhchhuah meuh turin chuan an la peih lo. Kum 2 a vei a, kum 1994 ah chuan Simon Personal Communicator (SPC) or IBM Simon chuan touchscreen te rawn vuahin awmze neiin khawvelah a chhawpchhuak ta a ni. He smartphone hmasaber hi $1100 a ni a. Mipui lei theih tura chhawpchhuah a nih atanga thla 6 chhung lekin 50,000 ngawt an hralh chhuak hman a.

 Kan tum ram kan thleng har lutuk palh ang, a tawi zawngin aw!

Kum 1997 ah thalaite hip zawngin Game khelh theihin an rawn siam a. Kum 2000 ah camera an an vuah tel tan a. Kum 2001 atangin internet hmang theiin an siam leh a. Kum 2007 January thla a neih Macworld Convention ah Steve Jobs chuan iPhone bul tannin First ever iPhone a rawn piang chho ta bawk a. Tuna kan hman tlang lawn tak em em “Android Phone” hi chu 2008 atangin HTC leh Google tangkawpin an Android 1.0 rawn siamin, an rawn develop chho ta a. Khawvel market ah tlar hma an rawn luah ta vung mai a. Vawiin thleng hian kan smartphone te chu ava changkang ta em! Khawvela smartphone hmangtu zat mithiamte chhut danah chuan kumin 2023 ah hian 6.9 Billion a ni a, khawvel mipui atangin 86.25% in smartphone kan hmang tihna a nih chu. Bawn rem rem tak a ni.

 Smartphone a hman tur social media platform hrang hrang mipui mamawh chhawpchhuah sakin kan awm a. Mizote zinga kan hmanlar zual Facebook, Whatapp leh Instagram te hi tlem sawi ang aw.

 Facebook hi tunlaiah chuan hrelo kan awm awm love. He platform hi Harvard University dropout Mark Zuckerberg leh a thiante Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz and Chris Hughes ten an inbiakna tur atan “FaceMash” tiin October ni 28, 2003 khan an hmang tan a,  February 4, 2004 ah Facebook tiin a hming an thlak zui a. Alo tangkai em avangin mipuiin kan hman theih turin 2006 khan khawvel tukverhah chhawpchhuahin a awm ta a.

Vawiin thleng hian tangkai takin kan hmang a. Politicianin campaign nan, Rawnbawltu in Pathian thusawi nan, Model in intihlar nan, sumdawngin in advertise nan, thlalak bo mei tur dah that nan, chanchin thar tarlan nan leh kawng hrang hrang atan kan hmang ta a. A tangkai zawnga hmang tan a that em em laiin, misual chetna kawng ka zaupui a ni bawk tih kan hriatloh ka duh love. Tin, Facebook hi mi pangai tak tak ten tangkai taka an hman lai hian, hming lem invuah a, mahni nihna tak tak pawh pho chhuak ngam lova, thilsual tih nana hman ching an awm a. Facebook ai thiante mi duk daklo ni a I hriatte chu unfriend a him tlangpui. A thalo zawnga hmangte avangin nupa tam tak an inthen phah a, uire tam tak an awm phah a, in bumna a leng vel ruai ruai a nih hi. Nang leh kei chuan tangkai taka hman i tum phawt mai ang aw!

 Whatsapp pawh hi ava tangkaiin kan va hmang nasa tehlul em! He platform hi kum 2009 khan Stanford Programmer ropui Brian Acton leh Ukranian atang America a pem lut San Jose State University a class kal thin Jan Koum a te thian dun chuan an tan chho va. Acton a rawt phurna hnuaiah Koum a hian bul atan a. A tirah chuan iPhone hmangtute tan chauh tiin kum 2009 kum tawp khan an chhawpchhuak a, a hnu reilote ah Android hmangtute tan pawh an rawn chhawpchhuak zui ta a. Paid application anga an kalpui avangin a hmangtu an tlahniam a, an market share a hniam zel a. Kum 2014 khan Facebook neitupa Mark Zuckerberg a chuan $ 19,00,00,00,000.00 ($19 Billion) in a leisak a. Chuti hnuah chuan nasa takin a re-model a. A thil tam tak a thuambelh a. Tangkai takin kan hmang a, tun hi kan thleng a.

            A tangkai dan chu kan hre vek mai. Tunlai phei chuan Whatsapp hmanglo chu kan bengvar lova. Kan thing deuh ta tlat mai. Kohhran thil tul pawimawh puannan, Khawtlang leh YMA information puannan, chhungkhat group, thian group, khawchhuak group, etc. etc. atam tawh lutuk. Kan whatsapp group siam a left ringawt te pawhin nasa takin min nghawng khawpin kawng tinrengah kan hmang tangkai ta. Mimal sumdawn nan leh commercial purpose hrang hrang atan Business Account pawh kan hmang, chutih rualin thil thalo tih theih maina platform atana hmang pawl an awm ve reng bawk a. Uirena sual bul tanna leh  chhungkaw buaina thlenna intanna a ni fo. Chuvangin, mi tangkailo leh an hnen atanga thu tha leh lawmawm ni lemlo i dawn thinna te chu Block hmak hi a him fo. Keipawh ka block nual. Kan hriat chian em em tur chu he social media hi tangkai taka hmang tur leh thil tha tih nan chauhva hmang turin keimahni kan pawimawh a. He social media hi kan in thunun tir tur a ni lova. Kan hun tha awmze nei lova min eihek sak tir kan phal tur a nilo. He app “the most popular messaging app in the world” an tih hial khawp a tangkai hi Pathian mithmuh a mawi leh tha in lo hmang ang che.

 Instagram hi tunlai chu a trending percentage a sang fu mai. Instagram tih hming a put hma hian ‘Burbn’ tiin an vuah a. Kum 2010 khan Standford University atanga zirchhuak Kevin Systrom an bul atan a. Burbn ti hi an hmang tangkai chhova. Chuan Stanford University zirchhuak ve tho Mike Krieger chu phungbawm ah sawm chhovin ke an pen dun ta a. Kum 2010 October 6 khan Apple App atana chhawpchhuah hmasak a ni a. iPhone hmangtute atana an chhawpchhuah ni khat ni ah hmangtu 25,000 an awm nghal pang a. Thla thum pawh a tlin hmain 1,000,000 (1 million) in an hmang hman a. Thang chak vet vet tak a ni. Mipui hman theiha chhawpchhuah a nih hnu thla 18 na April, 2012 ah Facebook neitupa Mark Zuckerberg a chuan $ 1,000,000,000 ($1 billion) in a leisak zui ta a. Kan hriat theuh angin Mark Zuckerberg a sumdawnna Meta Platforms Inc. huangchhungah Facebook, Whatsapp leh Instagram te chuan bu an khuar a. Khawvel an thunun ta mek a ni te pawh tih ila kan sawi sual awm love.

He app hi a thangduang em em a. “One of the biggest social media platforms in the world” an ti tawp mai a. He app hi mimal leh pawl ang te, sumdawn nan leh commercial purpose hrang hrang atan Business Account pawh kan hawng ta sup sup mai a. Chutih rualin thil thalo atana hmang pawl an awm ve reng bawk tih kan hmuh hmaih tur a nilo. Uirena sual bul tanna atan live leh video kan dah nasa a. Mimal in pholanna hluar ber pawh kan ti thei bawk ang. Kan hriat chian em em tur chu he app hi hi tangkai taka hmang tur leh thil tha tih nan chauhva hmang turin keimahni kan pawimawh ber a. He app hi kan in thunun tir tur a ni lova. Social media a in pholan chin tawk leh hmandan chintawk kan hriat loh chuan min ti chhe der thei bawk ani. Engpawh nise, kan hringnun hi Pathian mithmuh a mawi leh tha a nun kan tum tur a ni a. Pathian tanpuina in kan thei ngei bawk ang.

Heng kan sawi tak atangte a chhiartu duh tak ka chah duh che chu, social media hi kan tunlai nunah a bet tel tawh a. Hman ngei ngei a ngai chho zel dawn te pawhin a lang. Mahse, social media hi kan nihna dik tak lo deuhva kan lanna a ni fova. Kan pro pic/dp ai hian atakah kan chhe hret tih kan hre tlang vek ang hian kan nihna diktak chu a phenah a awm tih kan hriat a pawimawh. Kan thiltih that phochhuah nan kan hmanga, mahni kan in chawimawi vak vak a. Vanrama kan lawman tur leiah kan khum bur bur ta hlawm chu a ni hi. A biblical teh chiam lo. A chhan chu “In thil ṭha tihte mi hmuh atân, mihring mit hmuha ti lo tûrin fîmkhur rawh u; chuti lo chuan, in Pa vâna mi hnênah chuan lâwmman in nei lo vang.” tih kan Bible Matthaia 6:1 ah kan hmu tlat.  Tin, Birthday, Anniversary ah te hmangaihna ngahber leh duhsak ber ang in kan in lawmpui em em a, a tha vek e. Mahse, chutianga tite ai chuan hmaichhan ngeia lawmpui leh hriatpuitu che chu mi tak tak an ni zel tih lo hre nawn leh teh. Heng technology effect te hi keia ziah zawh vek sen a nilova. Chuvangin, nangmah ngei technology hmangtu khan ka sawikim senloh ‘Technology effect’ avanga i thil tawn atang khan lo in zirin, in veng chungin hma lo sawn zel ang che.

Thursday, March 2, 2023

Mi ropui Dr. Roman Saini

 Translated by Dr. Vra Pachuau

 Kan vawiin hunte hi kan thlahte hmakhua atan I hlan ang u

APJ Abdul Kalam

Kan tunlai khawvel hi intihsiakna khawvelah kan cheng a. Tu pawh mai hian hmalam hun eng leh hlawhtlinna nei turin kan buai reng a. Kan khawvel nitina kawng tinrenga danglamna thleng hian kan nunah hmun lian ber a chang reng a. Sânna leh nawmna duhin nitin min len a.

Chu khawvelah chuan mi ropui, tuna a chanchin kan sawi mek Roman Saini pawh a rawn zuang lut ve a.

India ram khawpui lar Pink City-Jaipur, Rajasthan ah July 27, 1991 khan a lo piang a. Naupang fel leh lehkhathiam tak a ni lo. Kum 16 mi a nih in kum 2007 ah India rama Doctor zirna hlun leh langsarber All India Institute of Medical Sciences (AIIMS) a lut turin a in ziak tling a. MBBS 2nd Year a zirlai hian  a thiante pahnih Hemesh Singh leh Sachin Gupta te nen zirlaite zirna kawnga puitu “Unacademy” din zai an rel a. Bul an tan chhunzawm ta a.

Kum 2013 a lo herchhuah meuh chuan Dr. Roman Saini pawh kum 22 alo ni ta a. Kum 22 a nih kum hian India ram a in elna sangber UPSC hnuaia Civil Service Examination a vawikhat beihnaah a ti thazual 20 zingah langpha khawpin a rawn in vawrh ta hial a. Chuti khawpa record nei tha chuan a hnate dik leh rinawm taka thawkin kum 2016 a lo thlen chuan a hnathawhna a hmuh fo thin tanpui ngaite tanpuina lam chuan a nun a luah tlat a.

Kum 2016 kum chuan IAS atanga abana thehlutin ramchhunga zirna mamawhtute tan a thlawna zirna hrang hrang siamsak a hun pum hmang turin thutlukna a siam ta rup mai. Chutia a mihring puite tana hun a hlan hnu chuan “free education” tam thei ang bera ramchhung zirlaiten an dawn theihna turin free study material chi hrang hrangte website ah te dahin, Youtube channel ah free video tutorial te a upload tan ta. “Unacademy” chuan mi tam tak tan malsawmna a thlen ta.

Zirna lam ngaina, chhungkaw rethei tak tak atanga beite tan leh Coaching class man to tak tak a kal ve theilo tan malsawmna ni turin study material tha tak tak – Geography, Physics, History, Politics, Arts, Environment, Ecology, Biodiversity leh adt. ah an buatsaih ta a. An thawh rah avang hian Civil Service Exam hlawhtlinna mi tam takin an neih phah ta.

Thubelh : Midangte tan malsawmna kan nih theihna a inchen vek kher lo thei. A te emaw a lian emaw, a ropui emaw ropui vaklo emaw, kan phak ang tawk te hi a tawk reng mai.

Monday, October 3, 2022

CHAN HNIH (DOUBLE PORTION)

 Tin, Elija chuan a puan chu a la a, a tumtel a, tui chu a han vua a, lehlam lehlamah a lo inthen ta a, tichuan an pahnih chuan lei chârah an kal kai ta a. Tin, an kai hnu chuan heti hi a ni a, Elijan Elisa hnênah,"I hnêna a lâk bova ka awm hma hian eng nge ka tihsak ang che mi dil rawh," a ti a. Tin, Elisa chuan, "Thlarau chan hnih chang ila," a ti a. II Lalte 2:8-9

 

Zawlnei Elija chu Pathianin nasa takin a hruaia. Zawlnei ni a, Pathian thupek a puanchhuah mai piah lamah thilmak tak tak tiin ‘Pathian Thlarau’ a hnenah a awm a. Leiah hian thi ve kher lovin Pathianin a nungchungin vanah ‘thawngaleivira’ hruaichhoh a lo ni dawn ta.

         Vana hruaichhohva a awmhma in a rawngbawl saktu hmun hrang hrang Bethelah te, Jeriko-ah te, Jordanah te, hruai loh a tum pawh a a pu Elija thlah lova zui tlat tu Elisa hnehah “Eng nge ka tihsak ang che mi dil rawh,” a ti a. Elisa hian a pu Elija a Pathian awm, thiltihtheihna nasa tak nena thuam hi ropui a ti em em a. Elisa chuan apu Elija Thlarau chan hnih a dil ta a.

         Elija a thil dil chu khirh a ti hle na a, a tana rinawm tlat Elisa hnenah chuan “I hnen ata lak bova ka awm lai mi hmuh chuan i chang ang” tiin a tiam a. An kal dun laiin mei tawlailir leh ei sakawrte an lo lang phut a, Elija chu thawngaleiviran Vanah hruaichhohva awm lai chu a hmu a. Elisa chu apu Elija chan hnih pekin a awm ta a.     

          Thuthlung thar lamah hetiang bawk hian kan Lal Isua a rawn sawi a. A zirtirte nen an ti ti hova. Thoma leh Philipa te hi an dilchhut fal deuh thin a. Mahse, he a zirtirte zawhna a chhanna te hi vawiin thlenga ringtu nun chawmtu ala ni. Thoma zawhna a chhanna ah Isua a in sawifiah “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tumah Pa hnenah an thleng ngai lo.” Johnana 14:6 leh Philipa a zawhna, an zavaia hriat atana a chhanna zinga thu hlawm khat – “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che u, tupawh mi ring chuan thil ka tihte hi ani pawhin a ti ve ang; heng aia thil ropui pawh hi a la ti ang, Pa hnenah ka kal dawn avangin.” (Johana 14:12). 

          Isua hian a zirtirte hnena a hrilh hi a hnulam zela amah ‘ring’ a piangte chanpual tur a rawn sawichiang a. Chu chu tupawh mi ring chuan thil ka tihte hi ani pawhin a ti ve ang; heng aia thil ropui pawh hi a la ti ang, Pa hnenah ka kal dawn avangin tiin.

           Isua thil tih- damlo a tihdamte, mithi a kaihthawh te, ramhuai a hnawhchhuah te, phungzawl leh thla em ât a tih dam te, chhangper leh sangha a tin pun thlengin (a dang tam tak a awm) heng hi Isua ringtute tih ve tur a ni mai pawh nilo, “Heng aia ropui pawh a la ti ang” a ti zui a. 

          Chu Isua tawngkam chu Pentecost ni a Thlarau Thianghlim alo thlen hnu khan amah ringtu hmasa a zirtirte nunah a rawn thleng dik chho tan a. Petera thusawi vawikhatah mipui 3000 an piangthar a (Tirh. 2:36-41), piantirh ata kebai an tidam a (Tirh. 3:7), Peter hlim thlâ ringawt pawh damna (Tirh. 5:15), Paula taksa inhrukna puante emaw, fenthuahte emaw pawh damna (Tirh. 19:11-12) alo ni ta. 

          Chutiang thiltihtheihna nei tur chuan amah Lal Isua ngei khan khawvelah a lenlai khan alo sawilawk reng a ni.

           Chuti a nih chuan Pathian ringtu, Elisa anga apu Elija laka rinawm taka zui tlat tu, Lal Isua ring tlattu te hi Pathian malsawmna chan hnih chang tura malsawm kan ni a. Chu dinhmun ropui luah tur erawh chuan rinawmna nen, rinna nen Pathian hnung kan zui ve erawh kan tih makmawh a ni.

 Lalpan malsawm rawh se. Amen

Tuesday, July 19, 2022

*MAHNI A IN HRIATNA*

*Pathian hretu nih aiin Pathian mihriat nih a pawimawh zawk!*

Pathian chu tupawhin kan hre hûm mai. Thil sual leh diklo tiru reng chung pawhin Pathian hming kan lam fo hin.

*Mahse, Pathian mi hriat chu thil sual leh diklo a tihin, a nuna khaktu, zilhtu a nei hin.*

Thil sual leh diklo kan tih a, kan nuna zilhtu, khaktu lo awm hin hi Thlarau Thianghlim kut a ni. Zilhtu, khaktu neilo ringtu nih a hlauhawm! Fake Christian!

Pathian hriat ringtu dik tak chuan a nun khalh ngiltu Thlarau Thianghlim a kawl avangin thil a tisual hin lo.

_*"Tupawh Pathian hrin chuan Pathian chi amahah a awm reng avangin thil a tisual hin lo; Pathian hrin a nih avangin thil a tisual thei hek lo."*_ 1 Johana 3:9

Thil sual leh thil diklo kan tichung pawha kan la tluan viau chuan "Hremhmun" kal tur, khawvela Pathian zahngaihna zar zova, A lam hawikir hun nghaka Pathianin a la damtir kan ni tihna a ni a.

Pathian lam kan hawi vat loh huan "chatuan hremhmun" lama kan liam hun a thleng thut thei reng a ni.

Pathian mihriat kan nih leh nih loh hi 'mahni a inhriatna' a neih theih!

*Lalpan malsawm rawh se!*