Thursday, November 6, 2025

SALVATION ARMY HISTORY IN MIZORAM! (On 108th Anniversary)

 Mizoram pum:

Kum 1892 ah Khasi Hills a Wales Calvinistic Methodist (Now Presbyterian) Missionary Rev. William Williams a Mizoramah a rawn lutin a rawn enthlithlai a. Wales ramah an inkhawmpui lianah a report a. Hmalak an tum mek laiin 12th April 1892 ah typhoid avangin a boral ta thut mai a.

Rev. William Williams a thih hnu kum 2 pawh vei hma in Leeds khawpui a mi hausa Robert Arthington hmalakna in Arthington Mission chuan Mizoramah missionary Rev. J.H Lorrain (Pu Buanga leh Rev. F.W Savidge (Sap Upa) te rawn tirin Kum 1894, 11 January ah Sairangah rawn thlengin Mizoramah Kristianna bul an rawn tan ta a.

 Mizo Bible:

Kum khat leh a chanve vel an awm hnuin Bible lehlin hna hi 21st Augt, 1895 chawhnu lamah an an ta a. (Pu Buanga diary). Luka an letling hmasaber a, Johana, Tirhkohte letling leh in I & II Korinth an letling chho zel a. Thuthlung Thar hi 1914 ah an letling zova, 1917 ah an chhu a. Bible bu pumpui erawh chu Ni 6th September, 1956 ah an letling zova, 1959 ah an chhu a kan nei thei chauh ani.

Pu Khawlkhuma chanchin:

A nu leh pate - Pu Chhimthangvunga leh Pi Kawlchhingpuii

Pian kum         - 1st November, 1889

Pianna khua   - Lungtian

Kum 1906 (April 4) Harhna hmasaber a lo thlen hian (1913/1919/1930/1984/1989/2015)

Tv. Kawlkhuma hi kum 17 mi niin Kristianah a in pe

Kum 1908       - Middle English a pass a,Mizo zingah pawl 6 pass hmasaber te zinga mi.

Kum 1908 (20 Yrs) - Nl Khuangi nen Welsh Mission (Now Presbyterian) dan thianghlimin an innei.

 1908 - 1912   - Kum 4 chhung Dr. Frazer a hnuaiah Compounder a thawk a. 

1913      - Dr. Frazer chu sapramah a hawn tak avangin Station Mohorer  (PWD S.A) hna a thawk a.

1913      - Mizorama Harhna runpui thawh 2-na ah a Piangthar chauh.

             He harhna hian Pathian thu a tuihalna nasa takin a thawk a. Pu Khawlkhuma pawh chu harhna chuan a man. Thlarau Thianghlima harhna a chan chuan taksa, rilru leh thlarau thianghlimna famkim a dawng ta nghal a. Kristian ringtu dik tak chuan ruihtheih thil zawng zawng a bansan vek tur a ni tih chu thupuiah neiin a thil lo tih thin ang ang te chu a sim nghal ta vek a. Thurualpui tur pawh a nei thuai a, Durtlang lam mi Pu Chalchhuna nen an in kawp ta a.

Dan avanga chhandam kan ni lova, khawngaihna avanga Chhandam kan ni a ti a, a hlim hle a, Pathian chawimawi leh pawlna nasa tak a nei thin a ni. A pianthar-a a thu lak dan chu a awmna Kohhran chuan an ngaithei ta lova, “Chhandam nih inhriatna hi keimahni tih tur a ni love” tiin Pu Kawlkhuma thu ken chu a kalh ta a. Chutia an thu a inmil tak loh avang chuan February Ni 7, 1915 khan “PATHIAN THUAWIH DIK PAWL” (True Believers) tih hming pu in mi 14 te chuan inkhawm hranna an nei ta a. Chhinchhiahna pawh nei nghal in Khaki rawng, Kawrhma a ipte 2 nei, ipte tlang a sen a chei nise tiin. 

            Zuk leh hmuam a insum

            Nundan mawia nun

            Tlereuh inbelloh te chu an pawl kalphung ah an nei a.

Hemi kum vek 1915 ah Mizo zinga Matric pass hmasa Pu H.K Dohnuna (F/o H.K.Bawihchhuaka) (Dohnuna thianpa Pu Leta) chuan Salvation Army Doctrine leh O & R alo neih te chu Pu Kawlkhuma hnenah an pe a.

Pu Kawlkhuma leh a hote chuan an han zir a, tha an tih avangin India rama Salvation Army hruaitu Pu Fakir Singh, Special Commissioner (1907-1919 Frederick deLatour Tucker) (Wife Louisa Mary Died 1887, Married Emma Booth in 1888 (adapt “Booth Tucker”) died 1903) hnenah lehkha an thawn ta a. (Fakir Singh hian Mizoram ram atanga lehkha a dawn hi a chhanglet ngai lo). Mahse, hemi tuma Pu Kawlkhuma te lehkha hi chu rang takin a chhanglet. Saptawng/Vai tawng thiam mi 2 tir turin a rawn ti a

Pu Kawlkhuma leh Pu Chalchhuna te kal turin an ti.

A kalna turin pawisa an nei lo leh ta a.

An thian tha Mizo zinga sumdawng lar hmasa – Pu Vanhlira (F/o J.Lianchungnunga) Mission veng pa, Sairang a serhuan nei chu May, 1916 khan pawisa an dil ta rawih maia. Pu Vanhlira chuan Rs. 60/- a lo pe a (An mamawh belh leh in thlahrung miah lova chahbelh turin in hawng takin a la ti ta deuh deuh va). Tin, Pu Vanhlira hian Pu Khawlkhuma Shimla lama a training hlan hian Pu Kawlkhuma nupui Pi Khuangi leh a fate a lo enkawl vek a ni.

Tichuan, Shimla lam pan turin 18th May, 1916 (Thurs) ah Sairang Lawngkai tangin an chhuak a. May 28 (Sunday) chuan Shimla chu dam takin an thleng ta a. Chutih hun laia India rama Salvation Army hotupa Commissioner Frederick deLatour Tucker (Fakir Singh) te nen an in hmu a. An thlen hnu ni 2 hnu (31st May (Wed)) ah chuan Pu Chalchhuna chu na taka khawsik (Typhoid) in a dam lova, ni 16 chhung ngawt a damloh hnu 15th June 1916 (Thurs) chuan a thi ta a.

Pu Kawlkhuma’n a thianpa Chalchhuna a dawmhlum laia a thusawi (dying whispered) a thusawi chu “Kan Pa, Vana mi, i hming zahawm rawh se, Mizoram (Lushai Hills) ah i ram lo thleng rawh se” ti chungin a thi a ni a ti. Shimla a sap thlanmual Plot No. L-12 phum a ni ta a.

Pu Kawlkhuma tan chuan a mangan thlak in, a beidawn thlak hle ang. Hmelhriat awmlohna, mikhualna hmunah a thianpa a zuk sûn a.

Mahse, Pu Kawlkhuma chuan an thiltum ti thulh tura thihna kut vawt hmanga setana beihna chu huaisen taka chhangletin a ti huaisen zual sauh va. A thianpa nena an tum ti hlawhtling turin a inhlan a.

 Ni 16th June, 1916 (Fri) ah chuan “Raldona thutiam (Articles of War)” chu Shimla, T.H.Q ah chuan ala a, Chhandamna Sipai a lo nita a.

Bombay lama kal nghal in, Training College, Bombay ah Officer training in 12th Dec, 1916 (Tues) ah Commissioned a ni a. Mizoram (Assam) a Salvation Army din phalna an hmuh theihloh avangin Bombay Headquarter a hotute chuan Gorakpur, U.P a Criminal Settlement (Jail tang te Pathian thu hrilh turin) a ruat a. An thawk ve a.

Pathianin Mizoram a salvation rawngbawl tura a kohna a chian em avangin Commissioner Fakir Singh a hnenah “Pathian kohna Mizoram atana ka thawh loh chuan Pathian duh dan pawh a nilovang e” tiin lehkha khawng takin a thawn a. Fakir Singh a chuan alo phalsak a. Mizoram a haw turin rang takin a insiam a, a haw ta a.

April Ni 25, 1917 ah mahni in thleng lovin Durtlangah a thleng hmasa a. A tuk ni 26th April, 1917 (Thurs) ah chuan kha tih hunlaia Salvation Army Officer Full Uniform inthuam dan dik takin, SA Flag pu in ni 26th April, 1917 (Thurs) chuan Aizawl a lut ta a. Hemi ni hi “Zoram Sipai pawl ni” a lo nita a. (After 23rd Years of Mizoram Gospel)

 Mizoram a thlen ni tak hian Mizo thalai 2100 rual (Indopui-I avangin) Feren (France) kal tur Sipai Lammuala an thlahna ni a ni a. Lieut. Kawlkhuma “The Salvation Army” tih lukhum khum chunga Aizawl lo thlengtu entu a ngah lehzual phah hle a ni. 

Mizoram alo thlen chuan Chhandamna Sipai pawl chuan Biak in an la nei hrih silova. Mission venga Pu Chiangdailova in leh Thakthing veng dawrkai Pu Zatawna inah te an inkhawm chhawk thin a. An thu uar ber chu “Chhandam nih inhriatna” a ni a. Chu chu kohhran pawl dangte tan chuan thil hriatthiam harsa leh thu puar pawleng chauh ala nih avangin mite endawng leh hmuhsit an hlawh hle a ni.

Chhandamna Sipai pawl chu dodalna karah nasa taka thang chhovin, Kohhran ngelnghet zawk ten Lieut. Kawlkhuma chu a uniform ha chunga kohhran rawngbawltu hlawh nei tur te in an thlem a. Mahse, an thlem thlu zo chuanglo a ni.

Chuan Chhandamna Sipai pawla a ruh zualte chu Aizawl atangin kum 1918 khan chhungkaw 8 (Member 46) te chu an hnawtchhuak a. Chungte chu -Mission veng atangin Lieut. Kawlkhuma leh Chiangdailova te chhung, Durtlang atangin Chalchhuna chhungte bakah Phuneka, Dokhaia, Sapthanga, Kaichhunga leh Chhingkhuma te chhung an hnawt chhuak a. 

Khaw hrang hrangah awm tumin an dila, an hnawl zel a. A tawpa tawpah Sawleng Lal chuan an khawdaiah awm a phalsak ta a. Chulai hmun chu Salvation Army in humhalh chhovin tunah “Ram Thianghlim (Holy Land)” tiin Salvation Army tan hian hmun pawimawh tak a nita a ni.

Lieut. Kawlkhuma hi Pu Zirkunga, Mission veng Dawrkai inah Salvation Army inkaihhruaina leh hlabute buaipuiin a rawn kal leh a. Sawleng a Salvation Army ni a an inkhawm hmasaber chu 18th April, 1919 (Friday) niin mi 52 an ni a. A kum leh 1920 ah mi 6 te chu Officer Training turin an tir a. Sr. Capt Lalkaithanga te ho an training a. 

Ni 26th March, 1949 (Saturday) Cacharah an din a. Ni 23rd May, 1952 (Friday) ah Manipurah an din a. Ni 15th January,1956 (Wednesday) ah a retired a, General Wilfred Kitching an Salvation Army chawimawisa sangber (O.F) a hlan a. Ni 16th April, 1971 (Friday) ah Ropuina ramah min kaisan san ta a ni. (A nupui Lt. Col Khuangi, August1889 – 2nd September, 1984 thi)

Lt. Kawlkhuma chu boral tawh mahse, amaha thawktu “Thlarau Thianghlim” khan nasa takin hna a thawk zel a. Vawiin hi kum 108th Anniversary kan lo thleng ta a ni. Lalpa chu fakin awm rawh se.

No comments: